Littekens

Een litteken is een zichtbare plek in de huid die achterblijft na de genezing van een wond. Een litteken ontstaat wanneer de huid zich herstelt na een huidbeschadiging als gevolg van een ongeval, aandoening van de huid of een operatie. Er wordt geschat dat wereldwijd 40 miljoen mensen littekens hebben.

Litteken2

Hoe meer de huid is beschadigd, hoe langer het genezingsproces duurt en hoe groter de kans is dat er een zichtbaar litteken ontstaat. In de meeste gevallen zal een litteken er dus in het begin wat rood en dik uitzien. Na de huidbeschadiging kan het lang duren voordat het geleidelijk minder opvallend wordt. Soms kunnen er klachten van het litteken ontstaan. Zo kan het gebeuren dat het litteken:

groter wordt;
jeukt en/of pijnlijk is;
rood of donker kleurt, dik blijft en er cosmetisch niet mooi uitziet;
bewegingsbeperking geeft.

Wondgenezing
Een lelijk litteken hoeft zeker niet de schuld te zijn van de arts of therapeut, maar kan veroorzaakt worden door onderliggende problemen die het natuurlijk herstel van het weefsel, de wondgenezing, belemmeren. De plaats van een wond kan al bepalend zijn voor de manier van genezing en daarmee de littekenvorming. En sommige mensen maken mooiere littekens dan een ander. Littekens kunnen pijn en jeuk veroorzaken maar ook de onderhuidse lymf- en bloedcirculatie verstoren. Goed beschouwd is een litteken een wond die nog niet goed genezen is. Er zijn stadia van wondgenezing die ieder hun eigen programma hebben. Het eerste stadium is hemostase, dit treedt onmiddellijk na het ontstaan van de wond in. Het tweede stadium is de inflammatiefase, deze duurt 1 tot 4 dagen. Het derde stadium is de proliferatiefase die 4-21 dagen in beslag neemt. De laatste fase is de rijpingsfase die normaal gesproken vanaf de 21e dag ingaat en tot 2 jaar kan duren. Meer info over normale wondgenezing.

De huid van buiten naar binnen
We kijken naar de oppervlakte van de huid en bepalen of een litteken “mooi” of “lelijk” is. Maar littekens zijn vaak veel groter dan de streep die we beoordelen. Kijk bijvoorbeeld naar een borstverkleining of facelift: het oorspronkelijke wondgebied strekt zich uit tot de hele borst of een groot deel van het gelaat. Immers alles is losgemaakt en van plaats veranderd. Je focussen op alleen het uitwendige litteken is dus een kunstfout. Een probleem met een litteken kan zijn oorsprong hebben op een totaal andere plek als waar je dat verwacht. De meeste wonden genezen zonder problemen, maar wanneer er wel klachten ontstaan is kennis van de wondgenezing, evenals kennis van alle behandelingsmogelijkheden in de diverse stadia, onontbeerlijk.

Oorzaken van lelijke of minder mooie littekens

Infecties
Genetische aanleg
Plaats, spanning op het litteken
Slechte conditie / voedingstoestand
Slechte circulatie in bloed of lymfvaten
Oedeem / lymfoedeem; slechte circulatie in de extracellulaire matrix
Agressieve prikkels tijdens de wondgenezing Allergie op hecht- of wondverzorgingsmateriaal
Een corpus alienum (bv hechtmateriaal, splinter, vuil)
Huidaandoeningen (psoriasis /eczeem)
Trauma (brandwonden / barst of snijwonden)
Behandelingsproblemen (bv therapietrouw, comorbiditeit)

Soorten littekens
Nadat een wond genezen is, kunnen diverse soorten littekens worden gevormd. Littekens kunnen worden ingedeeld in 5 typen:

Rijp litteken: Een lichtgekleurd, vlak litteken, dat is uitgerijpt. Het litteken zal niet meer veranderen of vervagen.
Onrijp litteken: Een rood, soms jeukend of pijnlijk, licht verheven litteken. Deze littekens zijn niet uitgerijpt en kunnen nog vervlakken en minder zichtbare littekens worden.
Hypertrofisch litteken: Deze littekens vallen op doordat ze hoger en vaak roder zijn dan het omliggende weefsel. Deze littekens zijn verhard, kunnen jeuk- en pijnklachten geven, zijn verkleurd en kunnen naast cosmetisch storend zijn ook bewegingsbeperkingen geven. De littekens karakteriseren zich door proliferatie van het dermale weefsel met een vergrootte hoeveelheid fibroblasten in de extracellulaire matrix en een overmaat aan collageen. In tegenstelling tot keloïd begeven ze zich niet over het littekengebied heen en komen ze zelden hoger dan 4 mm boven de huid uit. Een hypertrofisch litteken ontstaat gewoonlijk binnen enkele weken na de verwonding en kan snel in grootte toenemen. Hypertrofische littekens kunnen na verloop van tijd spontaan verminderen.
Keloïd litteken: Een keloïd is een woekering van littekenweefsel en ligt dik, en onregelmatig op de huid, waarbij het zich uitbreidt buiten de plaats van de oorspronkelijke verwonding. Het litteken ziet er vaak rood uit of is donkerder van kleur dan de omliggende huid. Keloïden kunnen maanden na de verwonding ontstaan en kunnen ook erger worden tijdens de zwangerschap. Dit soort litteken wordt meestal niet opnatuurlijke wijze minder zichtbaar. Een keloïd komtvoornamelijk voor bij mensen met een getinte huidskleur.
Atrofisch litteken: Dit soort litteken is gewoonlijk een kleine, ronde holte die beneden het oppervlak van de omringende huid ligt. Een atrofisch litteken ontstaat wanneer het genezingsproces wordt verstoord en onvoldoende nieuwe verbindingsvezels worden gevormd als gevolg van acne of waterpokken. Het virus van acne en waterpokken remt de opvulling van de wond.

Atrofische littekens na acne

Interessante links:

Geraadpleegde bronnen:
www.litteken.nl
Kuijper-Kuip E. Littekens, problemen en behandeling (deel 1). Nederlands Tijdschrift voor Huidzorg 2020;10(12):6-11
Fotoarchief: Toonstra J. Littekens, problemen en behandeling (deel 1). Nederlands Tijdschrift voor Huidzorg 2020;10(12):6-11